اسپکتروفتومتر چیست؟

اسپکتروفتومتر (Spectrophotometer) ابزاری نوری است که شدت نور عبوری یا بازتاب‌شده از یک ماده را در طول موج‌های مختلف اندازه‌گیری می‌کند. این دستگاه بر اساس اصل طیف‌سنجی نوری (Optical Spectroscopy) کار می‌کند. در این روش، نور از منبعی خاص به نمونه تابیده می‌شود و بخشی از آن توسط نمونه جذب می‌شود. میزان جذب نور به غلظت ماده در محلول وابسته است؛ یعنی هرچه غلظت ماده بیشتر باشد، جذب نور نیز افزایش می‌یابد.
در حقیقت، اسپکتروفتومتر یکی از مصادیق عملی قانون Beer-Lambert است که بیان می‌کند جذب نور (Absorbance) متناسب با غلظت ماده و طول مسیر نوری است.

اصول عملکرد اسپکتروفتومتر

اساس کار دستگاه بر پایه مقایسه‌ی شدت نور قبل و بعد از عبور از نمونه است. به‌طور معمول، اسپکتروفتومتر شامل یک منبع نور  (Light Source)، یک مونوکروماتور (Monochromator) برای انتخاب طول موج خاص، یک محفظه نمونه  (Cuvette Holder)، و یک دتکتور (Detector) است.

مراحل عملکرد اسپکتروفتومتر

1. منبع نور طیفی از طول موج‌ها تولید می‌کند.
2. نور توسط مونوکروماتور فیلتر شده و تنها طول موج مورد نظر عبور داده می‌شود.
3. نور عبوری به نمونه در کووت (Cuvette) تابیده می‌شود.
4. دتکتور شدت نوری را که از نمونه عبور کرده، اندازه‌گیری می‌کند.
5. دستگاه اختلاف بین نور اولیه و نور عبوری را محاسبه و به‌صورت Absorbance جذب یا Transmittance عبور نمایش می‌دهد.

اجزای اصلی دستگاه اسپکتروفتومتر

۱. منبع نور (Light Source)
در اسپکتروفتومترها بسته به نوع کاربرد از منابع نوری مختلف استفاده می‌شود.
برای محدوده UV (ماوراء بنفش)، معمولاً از لامپ دوتریم (Deuterium Lamp) استفاده می‌شود.
برای محدوده Visible (مرئی)، لامپ تنگستن–هالوژن (Tungsten Halogen Lamp) کاربرد دارد.
منبع نور باید پایدار، یکنواخت و با شدت کافی باشد تا خطاهای اندازه‌گیری به حداقل برسد.
۲. مونوکروماتور (Monochromator)
مونوکروماتور یکی از مهم‌ترین اجزای دستگاه است که طول موج خاصی از نور را از بین طول موج‌های مختلف انتخاب می‌کند. این بخش معمولاً شامل یک منشور (Prism) یا توری پراش (Diffraction Grating) است. انتخاب دقیق طول موج برای اندازه‌گیری جذب ماده خاص حیاتی است، زیرا هر ترکیب شیمیایی در طول موج معینی بیشترین جذب را دارد.
۳. کووت (Cuvette)
کووت محفظه‌ای شفاف است که نمونه درون آن قرار می‌گیرد. این محفظه معمولاً از شیشه، کوارتز یا پلاستیک ساخته می‌شود. برای آزمایش‌های UV از کووت‌های کوارتز استفاده می‌شود زیرا شیشه در محدوده ماوراء بنفش نور را عبور نمی‌دهد. تمیز نگه‌داشتن کووت اهمیت زیادی دارد، چون هر گونه خراش یا آلودگی باعث ایجاد خطا در اندازه‌گیری می‌شود.
۴. دتکتور (Detector)
دتکتور وظیفه دارد شدت نوری را که از نمونه عبور کرده، به سیگنال الکتریکی تبدیل کند. دتکتورهای متداول شامل Photo Diode یا Photomultiplier Tube (PMT) هستند. حساسیت و دقت این بخش تأثیر مستقیم بر کیفیت داده‌های خروجی دارد.
۵. نمایشگر و نرم‌افزار تحلیل (Display & Software)
در اسپکتروفتومترهای مدرن، نتایج به‌صورت دیجیتال روی صفحه نمایش داده می‌شود. نرم‌افزار داخلی دستگاه می‌تواند منحنی‌های طیفی را رسم و داده‌ها را ذخیره کند. بسیاری از مدل‌ها امکان اتصال به کامپیوتر و تحلیل پیشرفته با نرم‌افزارهای مخصوص را دارند.

تفاوت اسپکتروفتومتر و کالریمتر

هرچند هر دو دستگاه برای اندازه‌گیری جذب نور استفاده می‌شوند، اما تفاوت اساسی میان آن‌ها وجود دارد. کالریمتر (Colorimeter) تنها در محدوده نور مرئی کار می‌کند و برای اندازه‌گیری‌های ساده مناسب است، در حالی که اسپکتروفتومتر قادر است طول موج‌های دقیق‌تر را در محدوده وسیع‌تر (UV تا Visible) بررسی کند. به همین دلیل، اسپکتروفتومتر دقت و کارایی بسیار بیشتری در تحقیقات و کنترل کیفی دارد.

انواع اسپکتروفتومتر

با گسترش نیاز به تحلیل دقیق مواد در صنایع مختلف، فناوری اسپکتروفتومتری نیز دچار تحول چشمگیری شده است. امروزه، اسپکتروفتومترها در مدل‌ها و ساختارهای گوناگونی تولید می‌شوند که هرکدام برای هدفی خاص طراحی شده‌اند. از اسپکتروفتومترهای ساده آموزشی گرفته تا مدل‌های پیشرفته تحقیقاتی، هر نوع دستگاه ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد که بسته به نوع نمونه، محدوده طول موج و دقت مورد نیاز انتخاب می‌شود.
شناخت دقیق انواع اسپکتروفتومتر (Types of Spectrophotometer) برای هر آزمایشگاه ضروری است، چرا که انتخاب اشتباه می‌تواند باعث کاهش دقت نتایج، صرف هزینه اضافی و حتی آسیب به تجهیزات شود.

۱. اسپکتروفتومتر UV-Visible (فرابنفش و مرئی)

اسپکتروفتومتر UV-Vis متداول‌ترین نوع اسپکتروفتومتر در آزمایشگاه‌هاست. این دستگاه قادر است نور را در محدوده طول موج ۱۹۰ تا ۱۱۰۰ نانومتر اندازه‌گیری کند، یعنی محدوده‌ای که شامل هر دو ناحیه ماوراء بنفش (UV) و مرئی (Visible) می‌شود.
در این دستگاه، نور از منبع‌هایی مانند لامپ دوتریم (Deuterium Lamp) برای ناحیه UV و لامپ تنگستن-هالوژن (Tungsten-Halogen Lamp) برای ناحیه مرئی تولید می‌شود. سپس از طریق مونوکروماتور (Monochromator) طول موج خاصی انتخاب شده و از نمونه عبور داده می‌شود.
کاربردها

• اندازه‌گیری غلظت محلول‌های بیوشیمیایی (مثل پروتئین، DNA و RNA)
• بررسی خلوص مواد دارویی
• تست‌های آنالیز رنگ و پیگمنت
• کنترل کیفی مواد غذایی و نوشیدنی‌ها
• تحقیقات دانشگاهی در حوزه شیمی تجزیه

مزایا

• دقت بالا و سرعت عملکرد زیاد
• پشتیبانی از طیف وسیع نمونه‌ها
• امکان انجام تست‌های کمی و کیفی
• قابلیت ذخیره و ترسیم منحنی طیفی (Spectrum Graph)

نکته فنی و تجاری
مدل‌های معروف UV-Vis شامل برندهایی مانند Shimadzu UV-1900، Jenway 6850 و PG Instruments T80+ هستند.

۲. اسپکتروفتومتر IR (Infrared Spectrophotometer)

اسپکتروفتومتر مادون قرمز (IR) ابزاری است که برای بررسی ارتعاشات مولکولی و اتصالات شیمیایی استفاده می‌شود. محدوده کاری آن معمولاً بین ۴۰۰۰ تا ۴۰۰ cm⁻¹ است.
در این روش، نور مادون قرمز از نمونه عبور کرده و جذب آن در طول موج‌های مختلف ثبت می‌شود. هر ترکیب شیمیایی الگوی جذب منحصر‌به‌فردی دارد که مانند اثر انگشت مولکول عمل می‌کند.
کاربردها

• شناسایی گروه‌های عاملی در ترکیبات آلی
• بررسی خلوص مواد اولیه در صنایع دارویی
• آنالیز پلیمرها و پلاستیک‌ها
• کنترل کیفی در صنایع نفت و پتروشیمی

مزایا

• قابلیت شناسایی ساختار مولکولی
• دقت بالا در تشخیص ترکیبات مشابه
• سرعت زیاد در تحلیل نمونه‌ها

نکته فنی
این دستگاه معمولاً در مدل‌های FTIR (Fourier Transform Infrared) عرضه می‌شود که از فناوری تبدیل فوریه برای افزایش دقت و کاهش نویز استفاده می‌کند.

۳. اسپکتروفتومتر Atomic Absorption (AAS)

اسپکتروفتومتر جذب اتمی (AAS) یکی از دقیق‌ترین ابزارها برای اندازه‌گیری غلظت عناصر فلزی در نمونه‌ها است. این دستگاه بر اساس جذب نور توسط اتم‌های آزاد در فاز گازی کار می‌کند.
در این روش، نمونه ابتدا در شعله (Flame AAS) یا کوره گرافیتی (Graphite Furnace AAS) تبخیر و اتمیزه می‌شود. سپس نور با طول موج مشخص از میان اتم‌های آزاد عبور داده می‌شود و میزان جذب آن ثبت می‌گردد.
کاربردها

• اندازه‌گیری فلزات سنگین مانند آهن، مس، سرب، روی و کادمیوم در آب، خاک و مواد غذایی
• آنالیز نمونه‌های محیطی و بیولوژیکی
• تست‌های کنترل آلودگی و محیط زیست

مزایا

• حساسیت بسیار بالا (در حد ppm و ppb)
• قابلیت تشخیص عناصر متعدد
• روش استاندارد در آزمایشگاه‌های تجزیه عناصر

دستگاه‌های AAS از برندهای Analytik Jena، PerkinElmer و Agilent Technologies از پرتقاضاترین مدل‌ها در بازار ایران هستند.

۴. اسپکتروفتومتر Fluorescence (فلورسانس)

اسپکتروفتومتر فلورسانس (Fluorescence Spectrophotometer) برای اندازه‌گیری میزان تابش فلورسانس مواد استفاده می‌شود. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که مولکول‌ها پس از جذب نور، انرژی را به صورت تابش مجدد (Emission) آزاد می‌کنند.
کاربردها

• اندازه‌گیری مقادیر بسیار کم از ترکیبات بیولوژیکی
• تشخیص پروتئین‌ها و نوکلئوتیدها در تحقیقات ژنتیکی
• آنالیز ترکیبات دارویی با حساسیت بالا
• تست آلودگی در آب و محیط

مزایا

• حساسیت فوق‌العاده بالا (در حد نانو مولار)
• انتخاب‌پذیری زیاد نسبت به سایر روش‌ها
• مناسب برای آنالیز نمونه‌های بسیار رقیق

نکته فنی
دستگاه‌های فلورسانس معمولاً دارای دو مونوکروماتور جداگانه برای طول موج تحریک (Excitation) و طول موج نشر (Emission) هستند.

۵. اسپکتروفتومتر Double Beam و Single Beam

از نظر طراحی نوری، اسپکتروفتومترها به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند:

• Single Beam (تک‌پرتوی)
• Double Beam (دوپرتوی)

در مدل Single Beam، ابتدا شدت نور با محلول مرجع (Blank) اندازه‌گیری شده و سپس نمونه تحلیل می‌شود. در مقابل، مدل Double Beam دارای دو پرتو نوری است که یکی از آن‌ها از محلول مرجع و دیگری از نمونه عبور می‌کند، بنابراین مقایسه به‌صورت هم‌زمان انجام می‌شود.

۶. اسپکتروفتومتر Portable و Desktop

در سال‌های اخیر، اسپکتروفتومترهای قابل حمل (Portable Spectrophotometer) وارد بازار شده‌اند. این دستگاه‌ها برای تست‌های میدانی، کنترل کیفیت سریع و اندازه‌گیری در محل (On-Site Analysis) بسیار مناسب‌اند.
در مقابل، مدل‌های Desktop یا رومیزی دقت بالاتری دارند و برای آزمایشگاه‌های تحقیقاتی و تولیدی استفاده می‌شوند.
کاربردها

• مدل‌های Portable: در صنایع رنگ، چاپ، محیط زیست
• مدل‌های Desktop: در آزمایشگاه‌های بیوشیمی، دارویی، و دانشگاهی

کاربرد اسپکتروفتومتر در آزمایشگاه

اسپکتروفتومتر تنها یک ابزار اندازه‌گیری نیست؛ بلکه یکی از اصلی‌ترین ستون‌های تحلیل و کنترل کیفیت در علوم و صنایع به شمار می‌رود. توانایی این دستگاه در شناسایی، کمی‌سازی و بررسی ویژگی‌های نوری مواد، باعث شده که در طیف گسترده‌ای از حوزه‌ها از پزشکی و داروسازی تا محیط زیست و صنعت غذا به‌کار گرفته شود. 

1- کاربرد اسپکتروفتومتر در آزمایشگاه‌های بیوشیمی و پزشکی

در آزمایشگاه‌های بیوشیمیایی و تشخیص طبی، اسپکتروفتومتر یکی از پرکاربردترین ابزارهاست. این دستگاه برای اندازه‌گیری غلظت آنزیم‌ها، پروتئین‌ها، اسیدهای نوکلئیک (DNA و RNA) و سایر ترکیبات زیستی استفاده می‌شود.

اندازه‌گیری غلظت پروتئین‌ها با روش Bradford یا Lowry
در این روش‌ها از رنگ‌سنجی نوری در طول موج خاص (معمولاً ۵۹۵ نانومتر) برای تعیین غلظت پروتئین استفاده می‌شود.
اندازه‌گیری جذب DNA و RNA در طول موج‌های ۲۶۰ و ۲۸۰ نانومتر
نسبت جذب در این دو طول موج، معیاری از خلوص نمونه‌های ژنتیکی است.
آنالیز فعالیت آنزیم‌ها
اسپکتروفتومتر به محققان کمک می‌کند تا سرعت واکنش‌های آنزیمی را در زمان واقعی بررسی کنند.
در بیولوژی مولکولی، اسپکتروفتومتر UV-Vis یکی از ابزارهای کلیدی برای سنجش خلوص نمونه‌ها پیش از PCR، الکتروفورز یا توالی‌یابی ژنتیکی است.
بسیاری از آزمایشگاه‌های تشخیص طبی در ایران از مدل‌های برندهایی مانند Shimadzu، Jenway، PG Instruments برای انجام تست‌های بیوشیمیایی استفاده می‌کنند.

2- کاربرد اسپکتروفتومتر در صنایع داروسازی

در صنعت داروسازی، کنترل کیفیت (Quality Control) یکی از حیاتی‌ترین مراحل تولید است. اسپکتروفتومتر در این مرحله برای بررسی خلوص دارو، تعیین غلظت ترکیبات فعال و کنترل رنگ استفاده می‌شود.

• تعیین میزان ماده مؤثره در قرص‌ها و شربت‌ها
• بررسی تخریب دارویی تحت تابش نور (Photostability Test)
• سنجش رنگ داروهای مایع و مواد اولیه
• کنترل خلوص حلال‌ها و محلول‌ها

- در کارخانه‌های داروسازی، دستگاه اسپکتروفتومتر UV-Vis برای بررسی دوز داروها استفاده می‌شود تا از ثبات ترکیب در هر سری تولید اطمینان حاصل گردد.
- در بخش داروسازی، دقت اندازه‌گیری در حد ppm (قسمت در میلیون) اهمیت دارد؛ ازاین‌رو دستگاه‌های Double Beam UV-Vis بهترین گزینه هستند.

3- کاربرد اسپکتروفتومتر در صنایع غذایی و نوشیدنی

در صنایع غذایی، رنگ و ترکیب مواد از شاخص‌های مهم کنترل کیفیت هستند. اسپکتروفتومتر با سنجش میزان جذب و عبور نور، اطلاعات دقیقی از رنگ، غلظت مواد افزودنی و آلودگی احتمالی مواد غذایی ارائه می‌دهد.

• بررسی رنگ طبیعی و مصنوعی در نوشیدنی‌ها
• کنترل کیفیت شیر، آب‌میوه و روغن‌ها
• اندازه‌گیری میزان ویتامین‌ها و مواد معدنی
• تشخیص فساد یا تغییر رنگ در فرآیند نگهداری

- در کارخانه‌های تولید نوشابه و آب‌میوه، اسپکتروفتومتر برای کنترل یکنواختی رنگ بین بچ‌های مختلف استفاده می‌شود تا محصول نهایی از نظر رنگی کاملاً یکدست باشد.

4- کاربرد اسپکتروفتومتر در صنایع محیط زیست و آب

حفظ محیط زیست بدون ابزار دقیق تحلیل امکان‌پذیر نیست. اسپکتروفتومتر یکی از ابزارهای اصلی در پایش آلودگی‌ها و بررسی کیفیت آب، خاک و هواست.

• اندازه‌گیری نیترات، نیتریت و فسفات در آب
• تشخیص فلزات سنگین در پساب‌های صنعتی (با استفاده از AAS)
• بررسی میزان اکسیژن محلول و COD/BOD در نمونه‌های آبی
• آنالیز آلودگی‌های رنگی در آب‌های شهری و صنعتی

- دستگاه اسپکتروفتومتر، به‌ویژه نوع UV-Vis و AAS، نقش کلیدی در اجرای استانداردهای زیست‌محیطی سازمان‌هایی مانند EPA و WHO دارد. 

5- کاربرد اسپکتروفتومتر در صنایع شیمیایی و متالورژی

در صنایع شیمیایی، اسپکتروفتومتر به‌عنوان ابزاری دقیق برای تعیین خلوص مواد اولیه، بررسی واکنش‌ها و شناسایی محصولات نهایی استفاده می‌شود. در متالورژی و آنالیز فلزات نیز از نوع AAS و ICP-OES استفاده می‌شود تا عناصر موجود در نمونه‌های فلزی شناسایی و کمی شوند.
- در صنایع تولید رنگ و رزین، اسپکتروفتومتر برای بررسی میزان پیگمنت و جذب نور رنگ‌ها به‌کار می‌رود تا از ثبات و کیفیت رنگ اطمینان حاصل شود.

6- کاربرد اسپکتروفتومتر در علوم تحقیقاتی و دانشگاهی

در محیط‌های دانشگاهی و پژوهشی، اسپکتروفتومتر ابزاری آموزشی و تحقیقاتی است. دانشجویان و پژوهشگران از این دستگاه برای آموزش طیف‌سنجی، انجام پروژه‌های تحقیقاتی، و بررسی ویژگی‌های نوری مواد جدید استفاده می‌کنند.

• تحلیل واکنش‌های شیمیایی در زمان واقعی (Kinetic Studies)
• بررسی خواص نانوذرات و مواد نانوساختار
• شناسایی ترکیبات ناشناخته از طریق منحنی جذب نوری

- در بسیاری از مقالات ISI، داده‌های حاصل از اسپکتروفتومتر بخش اصلی تحلیل علمی را تشکیل می‌دهد. بنابراین انتخاب دستگاه با دقت بالا و نرم‌افزار پیشرفته تحلیل داده برای مراکز تحقیقاتی حیاتی است.

7- کاربرد اسپکتروفتومتر در صنعت رنگ و چاپ

در صنایع رنگ، جوهر و چاپ، رنگ‌سنجی دقیق نقش مهمی در ثبات کیفیت دارد. اسپکتروفتومتر در این صنایع برای تطبیق رنگ‌ها (Color Matching)، کنترل کیفیت چاپ و تحلیل بازتاب نور از سطوح مختلف به کار می‌رود.

• اندازه‌گیری تفاوت رنگ بین نمونه و استاندارد
• بررسی یکنواختی چاپ در محصولات صنعتی
• استفاده در فرمولاسیون رنگ‌های صنعتی

آموزش گام‌به‌گام کار با اسپکتروفتومتر (Spectrophotometer)

کار با دستگاه اسپکتروفتومتر (Spectrophotometer) اگرچه در ظاهر ساده به نظر می‌رسد، اما نیاز به دقت بالا و شناخت صحیح از اصول عملکرد آن دارد.
در این فصل، مراحل آماده‌سازی، کالیبراسیون، تنظیم طول موج، انجام اندازه‌گیری و تحلیل داده‌ها را به‌صورت گام‌به‌گام آموزش می‌دهیم تا هر کاربر بتواند از دستگاه خود دقیق‌ترین و قابل اعتمادترین نتایج تحلیلی را به‌دست آورد.

۱. آماده‌سازی دستگاه و محیط کار

قبل از شروع به کار با اسپکتروفتومتر، باید شرایط محیط و دستگاه آماده شود. دمای محیط باید بین ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد باشد و از تابش مستقیم نور خورشید یا گردوغبار جلوگیری شود.
مراحل آماده‌سازی:
- روشن کردن دستگاه (Power On)
دستگاه را حداقل ۱۵ دقیقه قبل از اندازه‌گیری روشن کنید تا سیستم نوری و منبع نور (Lamp) به پایداری حرارتی برسد.
- بررسی تمیزی کووت‌ها (Cuvettes)
کووت‌ها باید شفاف، خشک و عاری از اثر انگشت یا چربی باشند، زیرا کوچک‌ترین آلودگی باعث خطا در جذب نوری می‌شود.

انتخاب نوع کووت

برای محدوده UV (200–400 nm) از کووت Quartz استفاده کنید.
برای محدوده Visible (400–800 nm) کووت Glass یا Plastic کافی است.

کالیبراسیون اولیه دستگاه

دستگاه را با نمونه‌ی Blank (نمونه بدون ماده مورد آزمون) تنظیم کنید تا پایه جذب (Baseline) صفر شود.

۲. آماده‌سازی نمونه‌ها (Sample Preparation)

کیفیت نمونه تأثیر مستقیم بر دقت نتایج دارد.
در این مرحله باید محلول نمونه به‌گونه‌ای تهیه شود که غلظت آن در محدوده‌ی قابل اندازه‌گیری دستگاه قرار گیرد.

•     از حلال‌های خالص استفاده کنید (Distilled Water، Ethanol و …).
•     در صورت نیاز، محلول را رقیق کنید تا مقدار جذب (Absorbance) بین ۰٫۱ تا ۱٫۰ باشد (محدوده‌ی ایده‌آل برای قانون Beer-Lambert).
•     نمونه را قبل از ریختن در کووت فیلتـر یا سانتریفیوژ کنید تا ذرات معلق حذف شوند.

قانون بیر–لامبرت (Beer-Lambert Law)
A=εbc

که در آن:
    A: جذب نوری (Absorbance)
    ε: ضریب جذب مولی
    b: طول مسیر نور (در سانتی‌متر)
    c: غلظت محلول (مول در لیتر)
این قانون اساس محاسبات کمی در اسپکتروفتومتر است.

۳. تنظیم طول موج (Wavelength Adjustment)

یکی از مراحل حیاتی در اندازه‌گیری با اسپکتروفتومتر، انتخاب طول موج مناسب برای ماده مورد بررسی است.

نحوه انتخاب طول موج:

• ابتدا طول موج جذب بیشینه (λmax) ماده را از منابع علمی یا دیتاشیت دستگاه پیدا کنید.
• با استفاده از منوی تنظیم دستگاه، طول موج را به مقدار λmax تنظیم کنید.
• در صورت نیاز می‌توانید طیف جذب کامل (Scan Mode) بین چند طول موج را نیز ثبت کنید.

۴. انجام Blank Calibration

کالیبراسیون (Blanking) یعنی تنظیم دستگاه در شرایطی که فقط حلال یا محلول مرجع در کووت قرار دارد.

مراحل:

• کووت را با حلال خالص پر کنید.
• آن را در محل نمونه قرار دهید و دستگاه را روی Zero یا Blank تنظیم کنید.
• پس از انجام Blank، کووت نمونه را جایگزین کنید.
• هدف از Blank Calibration این است که جذب مربوط به حلال از نتایج حذف شود تا فقط جذب واقعی ماده مورد نظر اندازه‌گیری گردد.

۵. انجام اندازه‌گیری (Measurement Process)

بعد از تنظیم طول موج و انجام Blank، نوبت به اندازه‌گیری جذب (Absorbance) و عبور نور (Transmittance) می‌رسد.
مراحل گام‌به‌گام:

• کووت حاوی نمونه را در جای مخصوص قرار دهید.
• درپوش را ببندید تا نور محیط وارد دستگاه نشود.
• کلید Read / Measure را بزنید.
• مقدار جذب (A) و درصد عبور نور (%T) روی نمایشگر ظاهر می‌شود.
• در صورت نیاز، داده را ذخیره یا چاپ کنید (Print Data).

۶. تحلیل داده‌ها (Data Analysis)

پس از اندازه‌گیری، داده‌ها باید تفسیر شوند.
مراحل تحلیل:

• اگر رابطه‌ی بین جذب و غلظت خطی است، می‌توانید از منحنی استاندارد (Calibration Curve) استفاده کنید.
• منحنی را با اندازه‌گیری چند محلول استاندارد در غلظت‌های مختلف ترسیم کنید.
• سپس مقدار جذب نمونه ناشناخته را روی منحنی قرار داده و غلظت آن را تعیین کنید.

۷. نگهداری، ایمنی و تمیزکاری دستگاه

برای افزایش طول عمر اسپکتروفتومتر و حفظ دقت آن، رعایت اصول نگهداری ضروری است.
نکات نگهداری:

• پس از هر بار استفاده، کووت‌ها را بلافاصله با آب مقطر بشویید.
• از تماس مستقیم مواد خورنده یا اسیدی با سطح دستگاه جلوگیری کنید.
• هفته‌ای یک بار لنز و مسیر نوری را با پارچه‌ی میکروفایبر تمیز کنید.
• هر ۶ ماه یک‌بار دستگاه را توسط کارشناس فنی کالیبره (Calibration) کنید.

نکات ایمنی:

• از نگاه مستقیم به منبع نور UV خودداری کنید.
• هنگام کار با نمونه‌های خطرناک از دستکش و عینک ایمنی استفاده کنید.
• کابل برق را از نوسانات شدید ولتاژ محافظت کنید.

راهنمای خرید اسپکتروفتومتر

نکات کلیدی در خرید اسپکتروفتومتر

• محدوده طول موج (Wavelength Range): برای آزمایش‌های عمومی، مدل UV-Visible (200–1100 nm) مناسب است.

نوع پرتوی (Beam Type):

• Single Beam: مناسب دانشگاه‌ها و آموزش.
• Double Beam: مناسب صنایع داروسازی و کنترل کیفی.

دقت و حساسیت (Accuracy & Sensitivity): هرچه دقت نوری (±0.001 A) کمتر باشد، دستگاه دقیق‌تر است.
نرم‌افزار و اتصال کامپیوتر: وجود نرم‌افزار تحلیل داده (Data Analysis Software) باعث صرفه‌جویی در زمان و افزایش دقت می‌شود.
گارانتی و خدمات پس از فروش: برندهایی مانند Shimadzu، Jenway، PG Instruments و Mettler Toledo در بازار ایران شناخته‌شده و معتبر هستند.
نگهداری، کالیبراسیون و رفع خطا در اسپکتروفتومتر:

• کووت‌ها را پس از هر استفاده با آب مقطر تمیز کنید.
• مسیر نوری و لنزها را به‌صورت دوره‌ای با پارچه میکروفایبر پاک کنید.
• دستگاه را در محیط خشک و با دمای پایدار نگهداری کنید.

کالیبراسیون

• قبل از هر سری اندازه‌گیری، دستگاه را با Blank صفر کنید.
• حداقل هر ۶ ماه یک بار توسط تکنسین متخصص، کالیبراسیون کامل انجام دهید.
• بررسی دقت طول موج و Absorbance از ضروریات کالیبراسیون است.

رفع خطاهای رایج

• خطای High/Low Absorbance: بررسی کووت و رقیق‌سازی نمونه.
• خطای Baseline Drift: اطمینان از پایدار بودن منبع نور و کالیبراسیون.
• خطای Noise یا Fluctuation: تمیز کردن مسیر نوری و بررسی اتصال برق.

نتیجه‌گیری

دستگاه اسپکتروفتومتر (Spectrophotometer) یکی از پرکاربردترین و حیاتی‌ترین تجهیزات آزمایشگاهی است که در علوم بیوشیمی، داروسازی، صنایع غذایی، محیط زیست و پژوهش‌های علمی نقش کلیدی دارد. این دستگاه با اندازه‌گیری جذب و عبور نور، امکان تحلیل دقیق غلظت و خلوص مواد را فراهم می‌کند.
با شناخت انواع اسپکتروفتومتر (UV-Vis، IR، AAS، Fluorescence، Single/Double Beam) و کاربردهای هر یک، می‌توان مدل مناسب را متناسب با نیاز آزمایشگاه یا صنعت انتخاب کرد.
علاوه بر این، رعایت اصول آماده‌سازی نمونه، تنظیم طول موج، کالیبراسیون و نگهداری دستگاه، دقت و طول عمر اسپکتروفتومتر را افزایش می‌دهد.

قیمت دستگاه اسپکتروفتومتر

برای خرید اسپکتروفتومتر با کیفیت بالا و خدمات پس از فروش معتبر و مشاهده مدل‌های مناسب برای کاربردهای مختلف، کارشناسان فروش و تیم فنی مبنا ژن بصورت رایگان شما را راهنمایی میکنند، جهت ارتباط با تیم ما کافیست با شماره های 66381035-66381023 و یا شماره 09121340703 تماس حاصل فرمایید یا از طریق سایت مبنا مد سفارش خود را ثبت کنید.