اهمیت کنترل عفونت در آزمایشگاه و بیمارستان

کنترل عفونت در محیط‌های آزمایشگاهی و پزشکی یکی از حیاتی‌ترین اصولی است که رعایت آن می‌تواند سلامت پرسنل، بیماران و حتی جامعه را تضمین کند. آزمایشگاه‌ها به دلیل ماهیت فعالیت‌هایشان، همواره در معرض نمونه‌های خونی، بافتی، ویروسی و میکروبی هستند و کوچک‌ترین غفلت در زمینه ضدعفونی و استریل تجهیزات می‌تواند منجر به انتقال بیماری‌های خطرناک شود. به همین دلیل، استفاده از محصولات کنترل عفونت آزمایشگاهی و پزشکی نه تنها یک انتخاب بلکه یک ضرورت اساسی محسوب می‌شود. در سال‌های اخیر با افزایش بیماری‌های واگیردار، اهمیت تجهیزات ضدعفونی و محصولات استریل چند برابر شده و مراکز علمی و درمانی مجبور به سرمایه‌گذاری بیشتر در این حوزه شده‌اند.

یکی از اصلی‌ترین دلایل اهمیت کنترل عفونت در آزمایشگاه، جلوگیری از آلودگی متقاطع است. آلودگی متقاطع زمانی رخ می‌دهد که یک نمونه میکروبی یا ویروسی ناخواسته به نمونه دیگر منتقل شود و نتایج آزمایش را تحت تأثیر قرار دهد. چنین مشکلی می‌تواند نه تنها موجب خطای تشخیصی شود، بلکه احتمال انتشار عوامل بیماری‌زا را نیز افزایش دهد. از همین رو، استفاده از ضدعفونی‌کننده‌های تخصصی سطوح، تجهیزات استریل‌کننده قوی مثل اتوکلاو، و محصولات ایمنی فردی مانند دستکش و ماسک، نقش کلیدی در کنترل این فرآیند دارند. 

محلول ضدعفونی سطوح

محصولات کنترل عفونت آزمایشگاهی به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. دسته نخست، مواد ضدعفونی‌کننده سطوح هستند که برای پاکسازی میزهای کار، هود میکروبیولوژی، کابینت‌ها و سطوح فلزی یا شیشه‌ای استفاده می‌شوند. این مواد عموماً بر پایه الکل، هیپوکلریت سدیم، یا ترکیبات آمونیوم چهارظرفیتی تهیه می‌شوند و می‌توانند طیف وسیعی از باکتری‌ها و ویروس‌ها را از بین ببرند. انتخاب محلول مناسب بستگی به نوع کاربری آزمایشگاه دارد؛ به‌طور مثال، در آزمایشگاه‌های ویروس‌شناسی معمولاً محلول‌های قوی‌تر توصیه می‌شوند. 

محلول شستشو ابزار شیشه‌ای 

دسته دوم محصولات، تجهیزات و مواد استریل‌کننده ابزار آزمایشگاهی هستند. در این گروه می‌توان به دستگاه اتوکلاو اشاره کرد که با استفاده از بخار و فشار بالا، تمامی میکروارگانیسم‌ها را نابود می‌کند. همچنین برخی آزمایشگاه‌ها برای استریل شیشه‌آلات از دستگاه فور (آون) استفاده می‌کنند که با حرارت خشک این کار را انجام می‌دهد. در کنار این تجهیزات، محلول‌های شستشوی ابزار نیز نقش مهمی دارند؛ این محلول‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که آلودگی‌های پروتئینی و آلی را از سطح شیشه‌آلات و ابزار فلزی پاک کرده و فرآیند استریل‌سازی را کامل‌تر می‌کنند. 

دسته سوم شامل تجهیزات حفاظت فردی یا PPE است که برای حفاظت پرسنل در برابر عوامل بیماری‌زا طراحی شده‌اند. دستکش‌های نیتریل، ماسک‌های N95، شیلدهای محافظ صورت، گان‌ها و لباس‌های ایزوله از جمله مهم‌ترین محصولات این گروه به شمار می‌روند. اهمیت این تجهیزات زمانی بیشتر مشخص می‌شود که بدانیم بسیاری از بیماری‌های عفونی از طریق تماس مستقیم با نمونه‌ها یا ترشحات بدن بیماران منتقل می‌شوند. بنابراین هر فردی که در محیط‌های آزمایشگاهی یا بیمارستانی فعالیت دارد باید از این تجهیزات استفاده کند.

دسته چهارم به محصولات ضدعفونی هوا و محیط اختصاص دارد. در بسیاری از آزمایشگاه‌ها به‌ویژه آزمایشگاه‌های کشت سلول، کنترل کیفیت هوا اهمیت حیاتی دارد. دستگاه‌های تصفیه هوا مجهز به فیلترهای HEPA می‌توانند ذرات معلق و عوامل میکروبی موجود در هوا را حذف کنند. همچنین لامپ‌های UV-C که در هودهای میکروبیولوژی یا اتاق‌های ایزوله استفاده می‌شوند، قادرند DNA و RNA میکروارگانیسم‌ها را تخریب کرده و آن‌ها را از بین ببرند. این دسته از تجهیزات به طور ویژه برای پیشگیری از آلودگی محیطی و محافظت از نمونه‌های حساس طراحی شده‌اند. 

دسته پنجم، محصولات جمع‌آوری و دفع پسماند عفونی است. تمامی آزمایشگاه‌ها و مراکز درمانی موظف‌اند که پسماندهای عفونی خود را به‌صورت ایمن جمع‌آوری و دفع کنند. در این راستا، استفاده از کیسه‌های زباله بیولوژیک با رنگ‌بندی مشخص، سطل‌های ایمن (Safety Box) برای جمع‌آوری سرسوزن و اجسام تیز، و دستگاه‌های بی‌خطرساز زباله از اهمیت بالایی برخوردار است. دفع غیراصولی پسماندهای عفونی می‌تواند به انتشار عوامل بیماری‌زا در محیط منجر شود و خطرات جدی برای کارکنان خدماتی و حتی جامعه به همراه داشته باشد.

محلول ضدعفونی سطوح آزمایشگاه

یکی از مهم‌ترین مراحل کنترل عفونت در محیط‌های آزمایشگاهی و پزشکی، ضدعفونی سطوحی است که به طور مداوم در تماس با نمونه‌ها، ابزار و پرسنل قرار دارند. میزهای آزمایشگاهی، هودهای میکروبیولوژی، دستگاه‌ها و حتی دستگیره‌ها و کف محیط از جمله نقاطی هستند که می‌توانند به محل تجمع عوامل بیماری‌زا تبدیل شوند. از همین رو، انتخاب یک محلول ضدعفونی‌کننده سطوح مناسب، نقش حیاتی در کاهش خطر انتقال بیماری‌ها دارد. به طور کلی، محلول‌های ضدعفونی‌کننده سطوح بر اساس نوع ماده فعال، طیف اثر و سرعت عمل دسته‌بندی می‌شوند و هر کدام برای شرایط خاصی توصیه می‌شوند.
یکی از پرکاربردترین مواد در این حوزه، الکل‌ها هستند. الکل اتانول و ایزوپروپانول به‌طور گسترده برای ضدعفونی سطوح آزمایشگاهی استفاده می‌شوند. این ترکیبات با غلظت ۷۰ درصد بیشترین اثر ضد میکروبی را دارند و قادرند بسیاری از باکتری‌ها و ویروس‌های پوشش‌دار را غیرفعال کنند. استفاده از الکل برای ضدعفونی میز کار یا وسایل کوچک مانند پیپت، قیچی و ابزارهای فلزی بسیار رایج است. با این حال، باید توجه داشت که الکل بر روی اسپورها و برخی ویروس‌های بدون پوشش تأثیر چندانی ندارد و در مواردی که نیاز به استریل کامل وجود دارد، کافی نخواهد بود.

گروه دوم محلول‌های ضدعفونی‌کننده سطوح، هیپوکلریت سدیم یا همان وایتکس است. این ماده یکی از قوی‌ترین گندزداهای شیمیایی محسوب می‌شود که توانایی نابودی طیف گسترده‌ای از میکروارگانیسم‌ها از جمله اسپورهای باکتریایی را دارد. هیپوکلریت سدیم معمولاً با غلظت ۰.۵ تا ۱ درصد برای ضدعفونی سطوح آزمایشگاهی به کار می‌رود. در بیمارستان‌ها نیز از آن برای ضدعفونی کف و وسایل آلوده به خون یا ترشحات بیماران استفاده می‌شود. با وجود اثربخشی بالا، این ترکیب می‌تواند باعث خوردگی فلزات یا تغییر رنگ سطوح شود، به همین دلیل باید با احتیاط و در شرایط تهویه مناسب استفاده شود.

دسته سوم شامل ترکیبات آمونیوم چهارظرفیتی یا Quats است. این ترکیبات در بسیاری از محلول‌های ضدعفونی‌کننده تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرند و به دلیل داشتن خاصیت ضدباکتریایی و ضدویروسی، محبوبیت زیادی دارند. محلول‌های بر پایه آمونیوم چهارظرفیتی اغلب برای ضدعفونی سطوح حساس مانند تجهیزات آزمایشگاهی الکترونیکی یا میزهایی که تماس مکرر با دست دارند، به کار می‌روند. یکی از مزیت‌های اصلی آن‌ها این است که بوی کمتری نسبت به هیپوکلریت سدیم دارند و برای پرسنل آزمایشگاه آزاردهنده نیستند.

یکی دیگر از مواد پرکاربرد در ضدعفونی سطوح، پراکسید هیدروژن (آب اکسیژنه) است. این ماده با غلظت‌های مختلف (معمولاً ۳ تا ۱۰ درصد) به عنوان یک ضدعفونی‌کننده قوی شناخته می‌شود. پراکسید هیدروژن می‌تواند طیف وسیعی از باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها را از بین ببرد و به دلیل تجزیه شدن به آب و اکسیژن، اثرات زیست‌محیطی کمتری دارد. در برخی محصولات ترکیبی، پراکسید هیدروژن با ترکیبات دیگر مانند نقره یا اسید پراستیک ترکیب می‌شود تا اثر ضد میکروبی آن افزایش یابد. 

در محیط‌های آزمایشگاهی خاص، به‌ویژه در بخش‌های کشت سلول یا ویروس‌شناسی، از اسید پراستیک به عنوان یک ضدعفونی‌کننده قوی استفاده می‌شود. این ماده توانایی نابودی تمامی انواع میکروارگانیسم‌ها از جمله اسپورها را دارد و به همین دلیل در دسته گندزداهای سطح بالا (High-Level Disinfectants) قرار می‌گیرد. با این حال، بوی تند و خاصیت خورندگی آن باعث می‌شود که استفاده از آن نیازمند تجهیزات حفاظتی فردی و تهویه مناسب باشد.

یکی دیگر از ترکیبات رایج، کلرهگزیدین است که به‌طور گسترده در حوزه پزشکی و دندانپزشکی به‌کار می‌رود. گرچه کلرهگزیدین بیشتر به‌عنوان ضدعفونی‌کننده پوست شناخته می‌شود، اما در برخی محیط‌های آزمایشگاهی نیز برای ضدعفونی سطوح و ابزارهای خاص به کار گرفته می‌شود. مزیت اصلی آن، ایمنی نسبی و تحریک کمتر پوست و مخاط است.

در انتخاب ضدعفونی‌کننده سطوح آزمایشگاهی، چند فاکتور اساسی باید مدنظر قرار گیرد. نخستین مورد، طیف اثر است؛ برخی مواد تنها بر باکتری‌ها مؤثرند، در حالی که برخی دیگر می‌توانند ویروس‌ها، قارچ‌ها و اسپورها را نیز نابود کنند. دومین نکته، سرعت اثر است؛ در محیط‌های پرکار مانند آزمایشگاه‌ها، نیاز به محلولی وجود دارد که در مدت کوتاهی اثر خود را بگذارد. سومین فاکتور، ایمنی برای پرسنل و تجهیزات است. برخی محلول‌ها ممکن است باعث خوردگی فلزات، تغییر رنگ سطوح یا تحریک پوستی شوند. به همین دلیل انتخاب درست می‌تواند تعادل میان اثربخشی و ایمنی را برقرار کند.
برندهای مختلفی در بازار ایران و جهان اقدام به تولید و عرضه محلول‌های ضدعفونی‌کننده سطوح کرده‌اند. در سطح جهانی، برندهایی مانند Ecolab ،3M و Merck  محصولات تخصصی متنوعی ارائه می‌دهند. هنگام خرید این محصولات، توجه به مجوزهای بهداشتی و استانداردهای بین‌المللی اهمیت زیادی دارد، زیرا تنها محلول‌هایی که توسط مراجع معتبر تأیید شده‌اند می‌توانند اطمینان لازم را برای استفاده در محیط‌های حساس فراهم کنند.

تجهیزات و مواد استریل‌کننده ابزار

در هر آزمایشگاه، ابزارها و شیشه‌آلات یکی از اصلی‌ترین منابع انتقال آلودگی هستند. پیپت‌ها، لوله‌های آزمایش، ظروف شیشه‌ای، تیغ‌ها و وسایل فلزی، اگر به‌طور اصولی استریل نشوند، می‌توانند میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا را از یک نمونه به نمونه دیگر منتقل کنند و نتیجه آزمایش‌ها را دچار خطا کنند. به همین دلیل، استریل‌سازی ابزار و تجهیزات آزمایشگاهی یک اصل غیرقابل‌انکار در کنترل عفونت است. امروزه روش‌ها و دستگاه‌های متعددی برای استریل کردن ابزارها وجود دارد که هر کدام بسته به نوع کاربرد، مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند.

اتوکلاو آزمایشگاهی

یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین تجهیزات در این حوزه، اتوکلاو آزمایشگاهی است. اتوکلاو دستگاهی است که با استفاده از بخار تحت فشار و دمای بالا، تمامی میکروارگانیسم‌ها شامل باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و حتی اسپورها را از بین می‌برد. این روش استریل‌سازی، به دلیل کارایی بالا و پوشش کامل طیف میکروبی، در اکثر آزمایشگاه‌ها و بیمارستان‌ها به عنوان استاندارد طلایی شناخته می‌شود. اتوکلاوها در حجم‌ها و ظرفیت‌های مختلف عرضه می‌شوند؛ از اتوکلاو رومیزی کوچک برای کلینیک‌ها گرفته تا اتوکلاوهای بزرگ صنعتی برای بیمارستان‌ها. 

کارکرد اتوکلاو بر اساس اصول ترمودینامیکی بخار و فشار است. معمولاً دمای داخل دستگاه به حدود ۱۲۱ تا ۱۳۴ درجه سانتی‌گراد می‌رسد و فشار بخار نیز حدود ۱۵ تا ۳۰ پوند بر اینچ مربع (psi) است. مدت زمان چرخه استریل نیز بسته به نوع نمونه و تجهیزات بین ۱۵ تا ۶۰ دقیقه متغیر است. استفاده صحیح از اتوکلاو مستلزم رعایت دستورالعمل‌های دقیق است؛ به عنوان مثال، ظروف باید طوری چیده شوند که بخار بتواند به همه بخش‌های آن‌ها نفوذ کند. همچنین بسته‌بندی ابزارها با کاغذ کرافت یا پارچه مخصوص استریل باعث می‌شود که ابزارها بعد از خروج از دستگاه تا زمان استفاده استریل باقی بمانند.

دستگاه فور یا آون

در کنار اتوکلاو، دستگاه فور یا آون (Dry Heat Oven) نیز یکی دیگر از ابزارهای مهم برای استریل‌سازی است. این دستگاه از حرارت خشک برای از بین بردن میکروارگانیسم‌ها استفاده می‌کند. دمای کارکرد فور معمولاً بین ۱۶۰ تا ۱۸۰ درجه سانتی‌گراد است و زمان مورد نیاز برای استریل‌سازی طولانی‌تر از اتوکلاو می‌باشد (معمولاً ۲ تا ۳ ساعت). از فور بیشتر برای استریل کردن ابزارهای فلزی و شیشه‌ای استفاده می‌شود، زیرا برخی از مواد پلاستیکی یا حساس ممکن است در برابر حرارت خشک آسیب ببینند.

مواد ضدعفونی ابزار آزمایشگاهی

یکی دیگر از روش‌های مکمل برای استریل ابزار، استفاده از محلول‌های شستشو و ضدعفونی‌کننده ابزار است. این محلول‌ها به‌طور خاص طراحی شده‌اند تا بقایای پروتئینی، خون و مواد آلی را از سطح ابزارهای شیشه‌ای و فلزی پاک کنند و کارایی فرآیند استریل‌سازی را افزایش دهند. برخی از این محلول‌ها حاوی آنزیم‌هایی هستند که پروتئین‌ها را تجزیه می‌کنند و برخی دیگر بر پایه ترکیبات شیمیایی قوی مانند گلوتارآلدهید یا اسید پراستیک ساخته می‌شوند. استفاده از این محلول‌ها معمولاً به عنوان مرحله پیش از استریل‌سازی توصیه می‌شود تا بار میکروبی و آلودگی‌های سطحی کاهش یابد.

علاوه بر اتوکلاو و فور، برخی آزمایشگاه‌ها از لامپ‌های UV برای ضدعفونی ابزارهای کوچک یا محیط‌های بسته استفاده می‌کنند. اشعه فرابنفش نوع C قادر است DNA و RNA میکروارگانیسم‌ها را تخریب کند و به این ترتیب فعالیت آن‌ها را متوقف نماید. هرچند این روش به تنهایی یک روش استریل کامل محسوب نمی‌شود، اما به عنوان یک روش کمکی برای کاهش آلودگی‌ها کاربرد دارد. استفاده از UV بیشتر برای ضدعفونی هودهای میکروبیولوژی یا کابینت‌های ایزوله رایج است و ابزارهایی که در این محیط‌ها قرار می‌گیرند نیز تا حدی استریل می‌شوند. 

در محیط‌های پزشکی و دندانپزشکی، استفاده از محلول گلوتارآلدهید نیز برای استریل ابزارهای حساس رواج دارد. این ترکیب به عنوان یک گندزدای سطح بالا شناخته می‌شود و توانایی از بین بردن باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها را دارد. معمولاً ابزارهایی که تحمل حرارت بالا را ندارند، مانند برخی از تجهیزات پلاستیکی یا فیبر نوری، با محلول گلوتارآلدهید ضدعفونی می‌شوند. البته این ماده به دلیل بوی تند و اثرات تحریک‌کننده باید در شرایط تهویه مناسب و همراه با تجهیزات حفاظت فردی استفاده شود. 

در برخی از آزمایشگاه‌های تحقیقاتی، استفاده از اسید پراستیک برای استریل ابزارها رایج است. این ماده یک اکسیدکننده بسیار قوی است که توانایی نابودی اسپورها را نیز دارد و به همین دلیل در دسته ضدعفونی‌کننده‌های سطح بالا قرار می‌گیرد. اسید پراستیک به دلیل تجزیه به اکسیژن و اسید استیک، اثرات زیست‌محیطی کمتری دارد، اما مانند گلوتارآلدهید نیازمند شرایط ایمنی خاصی برای مصرف است.

نکته مهمی که در انتخاب تجهیزات و مواد استریل‌کننده باید به آن توجه داشت، نوع ابزار و حساسیت آن به دما و مواد شیمیایی است. به عنوان مثال، ابزارهای پلاستیکی و حساس بهتر است با محلول‌های شیمیایی استریل شوند، در حالی که شیشه‌آلات و فلزات را می‌توان با اتوکلاو یا فور استریل کرد. همچنین رعایت دستورالعمل‌های ایمنی هنگام کار با دستگاه‌ها و مواد شیمیایی از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا بی‌توجهی به آن‌ها می‌تواند باعث سوختگی، آسیب تنفسی یا از بین رفتن کیفیت ابزار شود.
در بازار ایران، برندهای متعددی اقدام به تولید و عرضه اتوکلاو و فور آزمایشگاهی کرده‌اند. برندهای داخلی مانند ایران اتوکلاو و مدیسا از جمله تولیدکنندگان معتبر هستند، در حالی که برندهای خارجی مانند Sanyo، Memmert و Thermo Scientific نیز جایگاه ویژه‌ای دارند. هنگام خرید این تجهیزات، توجه به ظرفیت، قابلیت برنامه‌ریزی، سیستم ایمنی و خدمات پس از فروش اهمیت زیادی دارد. همچنین در مورد محلول‌های شستشو و ضدعفونی، شرکت‌هایی نظیر رضاراد، Merck و Sigma-Aldrich محصولات باکیفیتی عرضه می‌کنند.

تجهیزات استریل هوا و محیط

کنترل کیفیت هوا در محیط‌های آزمایشگاهی و مراکز درمانی یکی از مهم‌ترین چالش‌های حوزه ایمنی و کنترل عفونت است. برخلاف تصور عمومی که تنها سطوح و ابزارها را منبع آلودگی می‌دانند، هوا نیز می‌تواند به میزان قابل توجهی میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا، ذرات معلق و آلاینده‌های شیمیایی را حمل کند. این موضوع به‌ویژه در آزمایشگاه‌های کشت سلولی، ویروس‌شناسی، اتاق‌های عمل و بخش‌های مراقبت ویژه اهمیت بسیار بالایی دارد. به همین دلیل، استفاده از تجهیزات استریل هوا و محیط به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از برنامه‌های کنترل عفونت مطرح است. این تجهیزات شامل دستگاه‌های تصفیه هوا مجهز به فیلتر HEPA، لامپ‌های UV-C، هودهای میکروبیولوژی و سیستم‌های تهویه مطبوع با فیلترهای پیشرفته می‌شود.
یکی از شناخته‌شده‌ترین فناوری‌ها در این زمینه، استفاده از فیلترهای HEPA است. HEPA مخفف High Efficiency Particulate Air است و این فیلترها توانایی جذب ذرات معلق بسیار ریز تا اندازه ۰.۳ میکرون با راندمان بالای ۹۹.۹۷ درصد را دارند. در آزمایشگاه‌ها و اتاق‌های عمل، فیلتر HEPA به عنوان استاندارد طلایی برای حذف ذرات میکروبی و گرد و غبار شناخته می‌شود. دستگاه‌های تصفیه هوای آزمایشگاهی معمولاً چندین لایه فیلتر دارند که شامل پیش‌فیلتر، فیلتر کربن فعال و فیلتر HEPA می‌شود. این ترکیب می‌تواند همزمان ذرات معلق، بوها و برخی گازهای شیمیایی را از محیط حذف کند.

در کنار فیلترهای HEPA، لامپ‌های UV-C به‌طور گسترده برای استریل هوا و سطوح استفاده می‌شوند. اشعه UV-C در محدوده طول موج ۲۰۰ تا ۲۸۰ نانومتر قرار دارد و توانایی تخریب DNA و RNA میکروارگانیسم‌ها را دارد. این ویژگی باعث می‌شود که باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها پس از مواجهه با این اشعه، قابلیت تکثیر و فعالیت خود را از دست بدهند. در بسیاری از هودهای میکروبیولوژی، لامپ UV به‌عنوان یک سیستم مکمل برای استریل کردن محیط داخلی کابین به کار می‌رود. همچنین برخی از مراکز درمانی از لامپ‌های UV ثابت یا پرتابل برای ضدعفونی اتاق‌های بستری و اتاق عمل استفاده می‌کنند.

یکی دیگر از تجهیزات مهم در این زمینه، هود میکروبیولوژی یا کابینت ایمنی زیستی (Biosafety Cabinet) است. این کابینت‌ها با ایجاد جریان هوای کنترل‌شده و عبور دادن آن از فیلترهای HEPA، محیطی ایمن برای کار با نمونه‌های میکروبی ایجاد می‌کنند. هودهای میکروبیولوژی به سه کلاس I، II و III تقسیم می‌شوند که هر کدام سطح متفاوتی از ایمنی را ارائه می‌دهند. برای مثال، کابینت کلاس II رایج‌ترین نوع در آزمایشگاه‌های بالینی است و همزمان از پرسنل، نمونه و محیط محافظت می‌کند. کابینت کلاس III که به "کابینت ایزوله کامل" معروف است، در آزمایشگاه‌های سطح ایمنی زیستی بالا (BSL-4) استفاده می‌شود.

در برخی محیط‌های خاص مانند اتاق‌های عمل و مراکز پیوند، استفاده از سیستم‌های تهویه مطبوع مجهز به فیلترهای پیشرفته الزامی است. این سیستم‌ها نه تنها دما و رطوبت محیط را کنترل می‌کنند، بلکه با عبور دادن هوا از فیلترهای HEPA و گاهی فیلترهای ULPA (Ultra-Low Penetration Air) سطح آلودگی را به حداقل می‌رسانند. ایجاد فشار مثبت در این محیط‌ها نیز روشی برای جلوگیری از ورود میکروارگانیسم‌ها از بیرون به داخل اتاق محسوب می‌شود. در مقابل، در برخی آزمایشگاه‌های سطح بالا از فشار منفی استفاده می‌شود تا در صورت نشت احتمالی، آلودگی به خارج منتقل نشود. 

یکی دیگر از فناوری‌های نوین در استریل هوای محیط، استفاده از پلاسما سرد و فناوری فوتوکاتالیستی است. این فناوری‌ها با تولید رادیکال‌های آزاد و ترکیبات فعال اکسیژن، می‌توانند میکروارگانیسم‌های موجود در هوا را غیرفعال کنند. هرچند این روش‌ها هنوز به اندازه فیلتر HEPA یا لامپ UV فراگیر نشده‌اند، اما به دلیل کارایی بالا و اثرات جانبی کمتر، در حال گسترش هستند. 

کاربرد تجهیزات استریل هوا تنها محدود به آزمایشگاه‌ها و بیمارستان‌ها نیست. بسیاری از کلینیک‌ها، مراکز دندانپزشکی و حتی کارخانه‌های تولید دارو و غذا نیز به این تجهیزات نیاز دارند. در صنعت داروسازی، اتاق‌های تمیز (Clean Rooms) تنها با استفاده از فیلترهای HEPA و سیستم‌های تهویه خاص می‌توانند استانداردهای بین‌المللی را پاس کنند. در دندانپزشکی نیز استفاده از دستگاه‌های تصفیه هوا و لامپ‌های UV برای کاهش بار میکروبی هوا در حین کار بر روی بیماران بسیار ضروری است.
هنگام خرید تجهیزات استریل هوا و محیط، چند فاکتور کلیدی باید در نظر گرفته شود. اولین عامل، کارایی فیلترها یا لامپ‌ها است؛ هرچه راندمان بالاتر باشد، امنیت محیط بیشتر خواهد بود. دومین عامل، ظرفیت دستگاه است؛ یک دستگاه کوچک خانگی نمی‌تواند نیازهای یک آزمایشگاه پرکار را برطرف کند. سومین نکته، هزینه نگهداری و تعویض قطعات است؛ به‌عنوان مثال، فیلترهای HEPA باید به‌طور دوره‌ای تعویض شوند و لامپ‌های UV نیز پس از مدتی کارایی خود را از دست می‌دهند. برند و گارانتی نیز از دیگر معیارهای مهم در انتخاب تجهیزات هستند.
در بازار جهانی برندهایی مانند Thermo Fisher Scientific،ESCO و Baker  از تولیدکنندگان پیشرو در زمینه هودهای میکروبیولوژی و سیستم‌های تصفیه هوا هستند. در ایران نیز شرکت‌هایی مانند پارس آزما و هوده سازان محصولات باکیفیتی عرضه می‌کنند. هنگام خرید این تجهیزات باید دقت داشت که دستگاه دارای تاییدیه‌های معتبر از سازمان‌های بهداشتی بین‌المللی مانند ISO و CE باشد.

نتیجه گیری

کنترل عفونت در محیط‌های آزمایشگاهی و مراکز پزشکی نه تنها یک الزام قانونی و استاندارد جهانی است، بلکه عاملی حیاتی برای حفاظت از سلامت پرسنل، بیماران و کیفیت نتایج آزمایشگاهی به شمار می‌رود. همان‌طور که در بخش‌های مختلف این مقاله بررسی شد، مجموعه‌ای از محصولات و تجهیزات تخصصی از جمله مواد ضدعفونی‌کننده سطوح، محلول‌های شستشو و استریل ابزار، تجهیزات حفاظت فردی، دستگاه‌های استریل‌کننده هوا و محیط، و سیستم‌های پیشرفته تهویه و فیلتراسیون، همگی نقش مکمل و حیاتی در کاهش خطر انتقال آلودگی ایفا می‌کنند.
هر دسته از این محصولات با توجه به شرایط خاص محیطی، نوع فعالیت آزمایشگاه یا مرکز درمانی و سطح خطر موجود انتخاب می‌شود. برای مثال، در آزمایشگاه‌های میکروبیولوژی استفاده از هود میکروبیولوژی و لامپ UV ضروری است، در حالی که در بخش‌های بالینی یا اتاق‌های عمل، سیستم‌های تهویه با فیلتر HEPA و تجهیزات حفاظت فردی اهمیت بیشتری دارند. به همین ترتیب، ضدعفونی‌کننده‌های تخصصی و دستگاه‌های اتوکلاو برای اطمینان از استریل بودن ابزارها و سطوح غیرقابل جایگزین هستند.
سرمایه‌گذاری در خرید تجهیزات کنترل عفونت اگرچه در ابتدا هزینه‌بر به نظر می‌رسد، اما در درازمدت باعث کاهش ریسک آلودگی‌های متقاطع، جلوگیری از شیوع بیماری‌های خطرناک، بهبود کیفیت خدمات و افزایش اعتماد بیماران و مراجعان می‌شود. علاوه بر این، رعایت استانداردهای بین‌المللی در زمینه کنترل عفونت، پیش‌شرطی برای دریافت تاییدیه‌های معتبر و فعالیت حرفه‌ای در سطح جهانی است.
در نهایت می‌توان گفت که یک برنامه جامع کنترل عفونت، تنها زمانی موفق خواهد بود که همه اجزای آن شامل محصولات استریل، تجهیزات ایمنی، سیستم‌های تهویه و روش‌های دفع پسماند به‌طور هماهنگ مورد استفاده قرار گیرند. بنابراین توصیه می‌شود پیش از خرید هرگونه محصول یا تجهیز، نیازهای واقعی محیط کاری خود را بررسی کرده و با انتخاب برندهای معتبر و استاندارد، ایمنی و کیفیت را در اولویت قرار دهید.

خرید تجهیزات آزمایشگاهی

اگر قصد راه‌اندازی هر نوع آزمایشگاه را دارید و به مشاوره تخصصی یا آشنایی با تجهیزات آزمایشگاهی نیازمندید، کارشناسان فنی مبناژن از مرحله شروع تا تجهیز کامل آزمایشگاه، به صورت رایگان همراه شما خواهند بود. همچنین جهت خرید تجهیزات آزمایشگاهی کافیست با شماره‌های 66381035-66381023 یا 09121340703 تماس بگیرید.