آلرژن چیست و چگونه باعث حساسیت می‌شود؟

شاید برای شما هم پیش آمده باشد که در فصل بهار با عطسه‌های بی‌پایان دست و پنجه نرم کنید، یا پس از خوردن یک غذای خاص دچار خارش پوست شوید. این‌ها تنها نمونه‌های کوچکی از نبرد خاموش و روزمره بدن ما با موادی هستند که به آن‌ها آلرژن (Allergen) می‌گوییم. آلرژن‌ها موادی هستند که در حالت عادی برای اکثر افراد بی‌ضررند، اما سیستم ایمنی بدن برخی افراد آن‌ها را به عنوان یک تهدید شناسایی کرده و واکنشی اغراق‌آمیز و گاهی خطرناک به آن‌ها نشان می‌دهد. 

به زبان ساده، آلرژن یک آنتی‌ژن است که باعث ایجاد واکنش آلرژیک می‌شود. سیستم ایمنی بدن ما به گونه‌ای طراحی شده که از ما در برابر مهاجمان خارجی مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها و سموم محافظت کند. اما گاهی این سیستم دچار خطا شده و یک ماده کاملاً بی‌خطر مانند گرده گل، گرد و غبار یا یک پروتئین در شیر را به عنوان یک دشمن خطرناک شناسایی می‌کند. در این لحظه، بدن برای مقابله با این "دشمن فرضی" آماده می‌شود و مجموعه‌ای از واکنش‌ها را آغاز می‌کند که ما آن را به عنوان آلرژی یا حساسیت می‌شناسیم. نکته کلیدی این است که خود آلرژن ذاتاً مضر نیست، بلکه این پاسخ نامتناسب سیستم ایمنی بدن ماست که علائم آزاردهنده و گاه خطرناک آلرژی را ایجاد می‌کند.

در واقع، آلرژن‌ها موادی هستند که برای بسیاری از افراد بی‌ضررند اما در افراد حساس موجب واکنش‌های آلرژیک می‌شوند. واکنش‌هایی مانند عطسه‌های مکرر، خارش چشم، سرفه، کهیر یا حتی تنگی نفس، نتیجه عملکرد اغراق‌آمیز سیستم ایمنی در برابر این مواد است. هنگامی که بدن برای نخستین بار با یک آلرژن روبه‌رو می‌شود، مرحله‌ای به نام "حساس‌سازی" رخ می‌دهد. در این مرحله علائم واضحی دیده نمی‌شود اما سیستم ایمنی شروع به تولید آنتی‌بادی IgE می‌کند. در برخوردهای بعدی، آلرژن با IgE‌های موجود بر سطح سلول‌ها واکنش می‌دهد و با آزاد شدن هیستامین و سایر مواد التهابی، علائم آلرژی ظاهر می‌شود.

منابع آلرژن‌ها در محیط و زندگی روزمره

آلرژن‌ها از منابع متنوعی وارد بدن می‌شوند و می‌توانند تنفسی، غذایی، تماسی یا دارویی باشند. آلرژن‌های تنفسی مانند گرده گیاهان، مایت‌های گرد و غبار، قارچ‌ها و شوره حیوانات از شایع‌ترین عوامل آلرژی فصلی و سالانه هستند. مواد غذایی مانند شیر، تخم‌مرغ، بادام‌زمینی، آجیل‌ها، صدف‌ها، گندم و سویا نیز در کودکان و بزرگسالان واکنش‌های حساسیتی ایجاد می‌کنند. تماس با موادی مانند نیکل، لاتکس، چسب‌ها یا مواد آرایشی می‌تواند سبب درماتیت تماسی شود. برخی داروها مانند پنی‌سیلین و همچنین نیش زنبور نیز از آلرژن‌های مهم و گاه خطرناک محسوب می‌شوند.

چگونه یک آلرژن بدن را تحریک می‌کند؟

واکنش آلرژیک یک فرآیند بیوشیمیایی پیچیده است که در دو مرحله اصلی رخ می‌دهد:

1- مرحله حساس‌سازی (Sensitization): در اولین برخورد بدن با یک آلرژن خاص، هیچ علامت بالینی قابل توجهی بروز نمی‌کند. در این مرحله، سیستم ایمنی بدن آلرژن را شناسایی کرده و شروع به تولید نوع خاصی از آنتی‌بادی به نام ایمونوگلوبولین E (IgE) می‌کند. این آنتی‌بادی‌های IgE سپس به سطح سلول‌هایی به نام ماست‌سل (Mast Cell) و بازوفیل‌ها که در سراسر بدن (به‌ویژه در پوست، ریه‌ها و دستگاه گوارش) وجود دارند، می‌چسبند. بدن اکنون برای برخورد بعدی "حساس" و آماده شده است.

2- مرحله واکنش آلرژیک (Allergic Reaction): در برخوردهای بعدی با همان آلرژن، مولکول‌های آلرژن مستقیماً به آنتی‌بادی‌های IgE متصل به ماست‌سل‌ها می‌چسبند. این اتصال مانند یک کلید، قفل ماست‌سل‌ها را باز کرده و باعث آزاد شدن ناگهانی مواد شیمیایی التهابی قدرتمندی مانند هیستامین (Histamine)، لوکوترین‌ها و پروستاگلاندین‌ها می‌شود. این مواد شیمیایی مسئول مستقیم علائم آلرژی هستند؛ برای مثال، هیستامین باعث گشاد شدن عروق خونی (قرمزی)، افزایش نفوذپذیری عروق (تورم و آبریزش)، تحریک اعصاب (خارش) و انقباض عضلات صاف در ریه‌ها (تنگی نفس) می‌شود.

• علائم آلرژی بسته به نوع آلرژن و میزان قرارگیری، می‌تواند از علائم خفیف مانند خارش، آبریزش بینی و قرمزی چشم تا واکنش‌های شدید مثل آسم آلرژیک یا آنافیلاکسی متغیر باشد. آزاد شدن هیستامین در بدن عامل اصلی ظاهر شدن این نشانه‌هاست و به همین دلیل درمان‌های ضد حساسیت اغلب بر پایه کنترل هیستامین عمل می‌کنند.

انواع آلرژن ها

آلرژن‌ها تقریباً در همه جای محیط ما وجود دارند و می‌توان آن‌ها را بر اساس نحوه ورود به بدن به دسته‌های اصلی زیر تقسیم کرد:

• آلرژن‌های استنشاقی (Inhalant Allergens): این دسته از طریق تنفس وارد بدن می‌شوند و شایع‌ترین نوع آلرژن‌ها هستند.

o    گرده گیاهان: گرده درختان، چمن‌ها و علف‌های هرز که باعث تب یونجه یا رینیت آلرژیک فصلی می‌شوند.
o    مایت‌های گرد و غبار خانگی (House Dust Mites): موجودات میکروسکوپی که در محیط‌های گرم و مرطوب مانند فرش، ملافه و مبلمان زندگی می‌کنند.
o    کپک‌ها (Molds): قارچ‌هایی که در محیط‌های مرطوب داخل و خارج از خانه رشد می‌کنند.
o    شوره و بزاق حیوانات خانگی: پروتئین‌های موجود در پوست، بزاق یا ادرار حیواناتی مانند گربه، سگ و جوندگان.

• آلرژن‌های خوراکی (Food Allergens): این آلرژن‌ها پس از مصرف یک ماده غذایی خاص باعث واکنش می‌شوند. بیش از ۹۰ درصد واکنش‌های آلرژیک غذایی توسط هشت گروه اصلی ایجاد می‌شوند:

o    شیر گاو
o    تخم‌مرغ
o    بادام زمینی
o    آجیل‌های درختی (گردو، بادام، پسته)
o    سویا
o    گندم
o    ماهی
o    صدف‌ها و سخت‌پوستان دریایی (میگو، خرچنگ)

• آلرژن‌های تماسی (Contact Allergens): این مواد در اثر تماس با پوست باعث واکنش‌های موضعی مانند درماتیت تماسی آلرژیک می‌شوند.

o    فلزات: نیکل (موجود در جواهرات بدلی، دکمه‌ها)، کبالت و کروم.
o    لاتکس: موجود در دستکش‌ها، بادکنک‌ها و برخی تجهیزات پزشکی.
o    مواد شیمیایی موجود در لوازم آرایشی و بهداشتی: عطرها، مواد نگهدارنده و رنگ مو.

• آلرژن‌های ناشی از نیش حشرات (Insect Sting Allergens): زهر حشراتی مانند زنبور عسل، زنبور وحشی و مورچه آتشین می‌تواند باعث واکنش‌های شدید و حتی آنافیلاکسی شود.
• آلرژن‌های دارویی (Drug Allergens): تقریباً هر دارویی می‌تواند باعث واکنش آلرژیک شود، اما برخی از آن‌ها شایع‌تر هستند، مانند:

o    پنی‌سیلین و آنتی‌بیوتیک‌های مرتبط
o    آسپرین و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)
o    داروهای شیمی‌درمانی
o    داروهای بیهوشی

تشخیص آلرژی؛ از حدس و گمان تا اطمینان علمی

تشخیص صحیح نوع آلرژن اولین و مهم‌ترین قدم برای مدیریت و درمان آلرژی است. تکیه بر تجربیات شخصی می‌تواند گمراه‌کننده باشد، زیرا علائم آلرژی ممکن است با بیماری‌های دیگر اشتباه گرفته شود. به همین دلیل، روش‌های تشخیصی علمی و دقیق که توسط پزشک متخصص آلرژی انجام می‌شود، ضروری است. این روش‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: تست‌های پوستی و آزمایش‌های خون.

انواع آزمایش های تخصصی برای تشخیص آلرژن ها

تست پریک پوستی (Skin Prick Test - SPT)

این تست رایج‌ترین، سریع‌ترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین روش تشخیص آلرژی‌های استنشاقی و غذایی است. در این روش، قطرات کوچکی از عصاره‌های خالص‌شده آلرژن‌های مختلف روی پوست ساعد یا پشت بیمار قرار داده می‌شود و سپس با یک سوزن بسیار ظریف (لانست)، خراش کوچکی در آن ناحیه ایجاد می‌شود. اگر فرد به آلرژن خاصی حساس باشد، در عرض ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، یک برآمدگی قرمز و خارش‌دار (کهیر) در محل آن آلرژن ظاهر می‌شود که نشان‌دهنده آزاد شدن هیستامین از ماست‌سل‌های پوستی است.

آزمایش خون (Allergy Blood Test)

این روش جایگزین یا مکمل تست پوستی است و به‌ویژه برای بیمارانی که نمی‌توانند تست پوستی انجام دهند (مانند افراد با بیماری‌های پوستی شدید یا کسانی که داروهای خاصی مصرف می‌کنند) کاربرد دارد. در این آزمایش، نمونه خون از بیمار گرفته شده و به آزمایشگاه فرستاده می‌شود تا سطح آنتی‌بادی‌های IgE اختصاصی (Specific IgE) برای آلرژن‌های مختلف اندازه‌گیری شود. وجود سطح بالای IgE برای یک آلرژن خاص، نشان‌دهنده حساسیت به آن ماده است.

تست پچ (Patch Test)

این تست استاندارد طلایی برای تشخیص درماتیت تماسی آلرژیک است. در این روش، مقادیر کمی از آلرژن‌های مشکوک روی پچ‌های مخصوصی قرار داده شده و به مدت ۴۸ ساعت به پوست پشت بیمار چسبانده می‌شود. پس از برداشتن پچ‌ها، پوست برای علائم واکنش آلرژیک (قرمزی، تاول یا بثورات) بررسی می‌شود.

تجهیزات آزمایشگاهی مورد استفاده برای تشخیص آلرژن‌ها

تشخیص دقیق آلرژی بدون تجهیزات استاندارد و مدرن امکان‌پذیر نیست. در آزمایشگاه‌ها از دستگاه‌ های ایمونواسی مانند ELISA ،CLIA و سیستم‌ های ImmunoCAP برای اندازه‌گیری دقیق IgE اختصاصی استفاده می‌شود. همچنین میکروپلیت ریدرها برای خوانش صفحات ELISA، میکروپلیت واشرها برای شست‌وشوی پلیت‌ها و سانتریفیوژها برای جداسازی سرم از خون نقش کلیدی دارند. انکوباتورهای آزمایشگاهی، هود لامینار کلاس II برای کار در شرایط استریل و یخچال‌ها و فریزرهای آزمایشگاهی برای نگهداری صحیح نمونه‌ها و کیت‌ها از ضروری‌ترین تجهیزات این فرآیند هستند.

اهمیت تشخیص دقیق آلرژن‌ ها در درمان و زندگی روزمره

شناخت دقیق آلرژن‌ ها نه‌ تنها در کاهش علائم و کنترل بیماری مؤثر است، بلکه می‌تواند از بروز واکنش‌های شدید جلوگیری کند. اطلاعات به‌دست آمده از آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کند تا درمان هدفمندتری ارائه دهد و بیمار بتواند عوامل حساسیت‌ زا را از محیط زندگی خود حذف کند یا کاهش دهد. امروزه با پیشرفت تکنولوژی و استفاده از تجهیزات آزمایشگاهی دقیق، امکان تشخیص سریع و قابل‌اعتماد آلرژن‌ها فراهم شده است.

نتیجه‌گیری: تشخیص دقیق، کلید زندگی بهتر

آلرژن‌ها بخشی جدایی‌ناپذیر از محیط ما هستند، اما زندگی با آلرژی نباید به معنای تحمل دائمی علائم آزاردهنده باشد. درک مکانیزم واکنش‌های آلرژیک و شناسایی دقیق عامل ایجادکننده آن، اولین قدم برای مدیریت موثر این شرایط است. امروزه به لطف پیشرفت‌های چشمگیر در علم پزشکی و فناوری، روش‌های تشخیصی بسیار دقیقی در دسترس هستند. در این میان، آزمایشگاه‌های تشخیص طبی با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته ایمونواسی و آنالایزرهای دقیق، نقشی محوری در ارائه نتایج قابل اعتماد به پزشکان و بیماران ایفا می‌کنند. سرمایه‌گذاری در تجهیزات مدرن آزمایشگاهی، نه تنها به معنای افزایش دقت و سرعت در تشخیص است، بلکه گامی اساسی در جهت بهبود کیفیت زندگی میلیون‌ها فرد مبتلا به آلرژی در سراسر جهان محسوب می‌شود. تشخیص صحیح، مسیر را برای درمان هدفمند و بازگشت به یک زندگی عادی و بدون محدودیت هموار می‌سازد.

سوالات متداول

آلرژن چیست؟

- آلرژن ماده‌ای است که سیستم ایمنی در برخی افراد آن را خطرناک تشخیص داده و واکنش حساسیتی نشان می‌دهد.

چگونه می‌توان آلرژن‌ها را تشخیص داد؟

- با تست پوستی، آزمایش IgE اختصاصی و تست پچ می‌توان آلرژن‌ها را به‌طور دقیق شناسایی کرد.

آیا آلرژی درمان قطعی دارد؟

- درمان قطعی وجود ندارد اما با شناسایی آلرژن و کنترل عوامل محرک، علائم به‌طور قابل توجهی کاهش می‌یابد.

کدام تجهیزات آزمایشگاهی برای تشخیص آلرژی استفاده می‌شوند؟

- دستگاه‌های ELISA ،CLIA ،ImmunoCAP، میکروپلیت ریدر، سانتریفیوژ، انکوباتور و هود لامینار.

خرید تجهیزات آزمایشگاهی از مبنامد بدون واسطه

برای خرید انواع تجهیزات آزمایشگاهی با کیفیت بالا و خدمات پس از فروش معتبر و مشاهده مدل‌های مناسب برای کاربردهای مختلف، کارشناسان فروش و تیم فنی مبنا ژن بصورت رایگان شما را راهنمایی میکنند، جهت ارتباط با تیم ما کافیست با شماره های 66381035-66381023 و یا شماره 09121340703 تماس حاصل فرمایید یا از طریق سایت مبنامد سفارش خود را ثبت کنید.